Atatürk’ün İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi’ni hayata geçirmek için çalışan proje ekibi; mimarlar, şehir plancıları, işletmeciler, ekonomistler, tasarımcılar, iletişimciler ve sanatçılardan oluşuyor. Öncelikli hedefleri İdeal Cumhuriyet Köyü şemasını üç boyutlu bir maket haline getirip sergilemek...Grubun sözcüsü Ekrem Pehlivan, bir araya geliş öykülerini ve bugüne kadar yaptıkları çalışmaları anlattı...
İdeal Cumhuriyet Köyü Planı nasıl ortaya çıkmış? Öncelikle bize biraz tarihçesinden bahsetmenizi istiyorum.
İdeal Cumhuriyet Köyü Planı, Afet İnan’ın "Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933" adlı kitabından alınmıştır. Kitapta ayrıntılardan çok söz edilmiyor. Bu nedenle bir grup arkadaşımız, kütüphaneler ve Türk Tarih Kurumu gibi değişik kanallardan tarihçesi ile ilgili araştırmalara hâlâ devam ediyor. Ancak bunun cumhuriyetin dönüşüm projelerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle "Atatürk’ün İdeal Cumhuriyet Köyü" adını kullanmakta bir sakınca görmüyorum. Ön taslaklarını bizzat Atatürk’ün elle çizdiği yönünde bazı söylentiler olsa da bu konuda kesin bir kayda ulaşamadım. Bunun yanında kesin olarak bildiğimiz bir nokta da Trakya Umumi Müfettişi Kazım Dirik tarafından, mübadillere yönelik olarak hazırlandığı... Ancak tabii dönemin lideri Atatürk’ün onayı olmadan böyle bir planın yapılması söz konusu değil. Zaten Atatürk’ün onayından da geçiyor. Atatürk, o dönemlerde bu plana göre kurulan, Polonezköy civarındaki Cumhuriyet Köyü’nü defalarca ziyaret ederek konuyu takip ediyor. Hatta bölgedeki bazı çalışmalarla bizzat kendisi ilgileniyor. Bence bu, başından beri Atatürk tarafından bir dönüşüm projesi olarak ele alındığını ve uygulandığını gösteriyor.
Plan Cumhuriyet Köyü’nde uygulanmış dediniz. O yıllarda buna benzer başka uygulamalar olmuş mu?
Aslında plan Cumhuriyet Köyü’nde kısmen uygulanmış. Trakya bölgesinde bu plana uyan köyler olduğunu biliyoruz. Ancak oraları henüz gidip göremedik; araştırmalarımız sürüyor. Ankara’daki Temelli Köyü’nde de buna benzer bir çalışmanın yapıldığını; köy kurulurken bu plana uygun olmasına çalışıldığını biliyoruz. Ancak tabii bölgenin yapısı nedeniyle tam anlamıyla bir dairesel yapıdan söz etmek mümkün değil. Ancak Cumhuriyet Köyü’nde daire şeklinde bir yapı var. Ortada bir meydan ve meydana açılan geniş yollar planın etkisini gösteriyor. Ancak planı oluşturan diğer ünitelerin hayata geçirilemediğini görüyoruz. Zaten ilerleyen yıllarda da cumhuriyet köyleri projesi bir şekilde duruyor.
Yani Atatürk’ün ölümünden sonra devlet bu projeden elini çekmiş diyebilir miyiz?
Bana göre bir anda olağanüstü dönüşümler sağlayan Cumhuriyet, kurucusunun ölümünden sonra bir duraklama dönemine girmiş, 1938’den sonra birçok çalışma kesintiye uğramıştır. Bu proje de bunlardan bir tanesidir. Nedenini bilmiyorum ama sonrasında herhangi bir şekilde ele alınmamış. Nedeni siyasi midir, ekonomik midir? Bu konuda bir fikrim yok. Kişisel görüşüm; Atatürk öldükten sonra onun heyecanını devlet önemli ölçüde yitirmiştir. Atatürk, modern kurumları oluştururken hem o günün gerekliliklerini, hem de gelecekte problemlerle karşılaşıldığında neler yapılabileceğini düşünmüştür. Atatürk özellikle köylüye çok önem vermiştir. "Köylü milletin efendisidir" sözüyle köylüyü dönüşümün merkezi yapmak istemiştir. İdeal Cumhuriyet Köyü de bu sürecin önemli bir parçasıdır. Ancak maalesef Atatürk’ün ölümünden sonra bu plan rafa kaldırılmıştır.
Kaynak: http://www.yapi.com.tr/HaberDosyalari/Detay_ideal-cumhuriyet-koyu-plani-kazim-dirik-tarafindan-mubadiller-icin-cizildi_1028.html?HaberID=69983
------------
Binlerce yıldır yüzlerce medeniyete kaynaklık eden Anadolu toprakları Hititlerden Yunan kolonilerine, Roma'dan Osmanlı'ya pek çok büyük imparatorluğun köylerine de ev sahipliği yaptı. Arkeologlar, urbanaloglar Anadolu'da geçmiş uygarlıkların yerleşim yerlerine ait izleri incelerken binlerce yıl öncesinin köylerine ait planları da bugüne taşıyor. Bugün yalnızca temel taşları da kalmış olsa eski uygarlıkların köylerinde "tapınak neredeydi, hayvanları nerede tutulurdu, insanlar nerede otururdu" gibi sorulara kesin cevaplar verebiliyoruz. Geçtiğimiz aylarda facebook'ta bir araya gelen mimarlar, şehir plancılar, tasarımcılar, işletmeciler ve iletişimciler, tarihin tozlu raflarından çıkan bir köy planını pratiğe geçirmek için adımlar atıyor. Cumhuriyetin kuruluşunun hemen ardından bizzat Atatürk tarafından çizilen bu köy planı neredeyse kâğıt üzerinde kaldığı için bugün antik köylerden bile daha az kalıntısı var. Facebook'ta kurdukları "İdeal Cumhuriyet Köyü" grubuyla bir anda yüzlerce kişiyi bir araya getiren projenin sözcülerinden Ekrem Pehlivan grubunun kuruluş hikâyesini ve projelerini anlattı.
TÜRKİYE'NİN YEDİ BÖLGESİNDE KURULDU
İdeal Cumhuriyet Köyü Planı'nın ilk kez Afet İnan'ın "Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Planı" adlı kitabında 1933 yılında yayınlandığını belirten Pehlivan'a göre bu plan 1920'li yıllarda Atatürk tarafından çizilmiş. İlk yıllarda Türkiye'nin yedi ayrı noktasında uygulama alanı bulan plana göre kurulmuş köylerden bugüne kalan Beykoz'daki Cumhuriyet Köyü en bilineni. Diğer köylerin akıbetinin bilinmediğini belirten Pehlivan şunları söyledi: "Ankara Temelli'de ve Trakya'da köyler olduğu biliniyor ama kesin bilgiler yok. Beykoz'daki Cumhuriyet Köyü Yunanistan'la yapılan mübadele anlaşması sonucu oradan geleceklerin yerleştirilmesi için düşünülmüş. Bu açıdan plan bir parça Rumeli köylerini andırıyor." Planın en dikkat çekici bölümlerinden biri de "Hayvan mezarlığı." O yllara göre bir köy planında havyan mezarlığına yer verilmesinin çok ileri bir adım olduğunu belirten Pehlivan'a göre planda yer alan köy üniteleri temiz, ferah ve çağdaş bir köyde olması gereken her şeyi içeriyor. Bugünkü köylerle kıyaslandığında çizilen planın çağının çok ilerisinde olduğunu belirten Pehlivan, "Sanat atölyelerinin, etkinlikler için ayrılmış salonların, okuma odalarının olduğu köyler daha o yıllarda kurulabilseydi Türkiye bugün çok farklı bir yerde olurdu" diyor.
AMACIMIZ YAYGINLAŞMAK
Facebook'ta bir araya gelen grup üyeleri kısa zaman içinde fiilen toplantılar yapmaya da başlamış. Bugün daha somut görev tanımları yaparak ve şehircilik alanında çalışan kişi ve kurumlarla da zaman zaman bir araya gelerek çalışmalarını sürdüren grubun amacını Ekrem Pehlivan şöyle anlatıyor: "Planın duyurulması için çalışıyoruz öncelikli olarak. Bunun için bir internet sitesi kurduk. Öncelikle sivil toplum kuruluşları ve internet aracılığıyla mümkün olduğu kadar çok sayıda insana ulaşabilmeyi hedefliyoruz. Mimarlar, şehir plancıları takımı, sanat ve kültür üniteleri takımı, gibi takımlar kurarak bu projenin ayaklarını oluşturmaya çalışıyoruz. Gönüllük esasına göre çalışan bir topluluğuz. Zaman zaman bir araya gelerek projenin gelişimine katkı sunmaya çalışıyoruz. Örneğin az sonra bu projenin kültür-sanat ayağıyla ilgili bir toplantı yapacağız." Yaptıkları çalışmanın fiili bir şehircilik projesi olmadığını belirten Pehlivan gidip bir yerlerde köy inşa etmeye çalışmayacaklarının da altını çiziyor. Onların amacı bu konuda bir farkındalık yaratmak ve konuyla ilgilenen kişi ve kurulmuşların aktif hale gelmesini sağlamak.
HÜKÜMETLER BAZEN GÜNDEMİNE ALDI
Köy-kent, Köydes gibi projeleri gibi geçmişte hükümetlerin gündeme aldığı köy projelerini hatırlatan Pehlivan, bu çalışmaların oldukça zor olduğunu vurgulayarak şunları söyledi: "Bizim amacımız bir farkındalık yaratmak. Bir de parça parça hayata geçecek projeler peşindeyiz. Bu plandaki üniteleri köylere ekleyebiliriz. Örneğin Beykoz'daki Cumhuriyet köyü. Orası üzerinde duruyoruz. Cumhuriyet Köyü'nde olmayıp bu planda olan üniteleri orada kurabiliriz ve bu örnek oluşturur. Cumhuriyet Köyü'nün muhtarı ve ihtiyar heyetiyle de görüştük. Bu hafta oraya bir gezi düzenleyip incelemeler yapacağız."
Planda yer alan üniteler
İdeal Cumhuriyet Köyü Planı'nda 44 ünite yer alıyor: 1. Okul ve tatbikat bahçesi 2. Öğretmen evi 3. Halk odası 4. Köy konağı 5. Konuk odası 6. Okuma odası 7. Konferans salonu 8. Otel/han 9. Çocuk bahçesi 10. Köy parkı 11. Telefon santralı (Köy söndürgesi) 12. Köy gazinosu (Radyolu) 13. Sosyal kurumlar 14. Ziraat ve el işleri müzesi 15. Gençler kulübü 16. Hamam 17. Etüv makinesi (Buğu) 18. Köy yunak yeri 19. Cami 20. Revir 21. Kooperatifler 22. Köy dükkanları 23. Spor alanı 24. Damızlık tavuk, tavşan, arı istasyonları 25. Damızlık ahır (Aygır ve boğa) 26. Kanara (Mezbaha) 27. Mandıra 28. Değirmenler 29. Fabrika 30. Asri mezarlık 31. Hayvan mezarlığı 32. Kireç, taş, tuğla, kiremit ocakları 33. Yonca ve hayvan pancar tarlası 34. Koruluk 35. Köy gübreliği 36. Fenni ağıl 37. Ebe ve sağlık korucusu 38. Tarımbaşı 39. Hayvan sağlık korucusu 40. Kolektif fidanlık 41. Pazar yeri ve köy zahire loncası 42. Aşım durağı 43. Panayır yeri 44. Selektör bina
Kaynak: http://yenisafak.com.tr/Cumartesi/?t=11.07.2009&i=197767
--------------
İdeal Cumhuriyet Köyü Planı, ilk olarak Türk Tarih Kurumu’nun XVI. Seri-Sa 14 kaydı ile 1972 yılında basılan, Prof. Dr. Afet İnan’ın "Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933" başlıklı eserinin Ek’ler kısmında, 7. sıra numarası ile yer almıştır.
Afet İnan, 31 Ağustos 1971 tarihinde kitaba yazdığı önsözde, bu plan ile ilgili olarak şunları söylemiştir: "İdeal Cumhuriyet Köyü planını, doğrudan doğruya bu kitabın konusu olmamakla beraber buraya ekledim. 1937 yılında Trakya Umumi Müfettişi General Kazım Dirik tarafından verilmiş olan bu planı yapan mimarın adı konmamıştır. Ancak üzerinde “Her hakkı mahfuzdur’ diye kayıt vardır. Planda yandaki listede okunacağı gibi 43 kamu kuruluşu yer alıyor. Bir köye gerekli olan her şey düşünülmüştür. O zaman bu planın herhangi yerde uygulanmaması büyük bir kayıptır. İdeal Cumhuriyet Köyü planının yeni kurulmakta olan köylerimize uygulanmasını candan dilerim."
Afet İnan’ın yazdıkları doğrultusunda, İdeal Cumhuriyet Köyü Planı’nın 1935-1937 yılları arasında çizilmiş olabileceği sonucunu çıkarabiliriz.
Ayrıca bu plan, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldız Sey tarafından kaleme alınan, "75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık" adlı yapıttaki "Cumhuriyet Döneminde Konut" adlı makalenin 277. sayfasında, İdeal Cumhuriyet Köyü Şeması adı ile görsel malzeme olarak sunulmuştur. Şema yanındaki tanımlayıcı not, "Trakya Umumi Müfettişi Kazım Dirik’in Hazırladığı İdeal Cumhuriyet Köyü Şeması" şeklindedir.
Kaynak: http://www.yapi.com.tr/HaberDosyalari/Detay_nasil-ortaya-cikti_1041.html?HaberID=69983
