Atina İtilafnamesi (Antlaşma Metni) (ASPGM, 1986: 196-204)
Türkiye Cumhuriyeti Reisiyle Yunan Cumhuriyeti Reisi Lozan Antlaşmasının hükümleriyle işbu anlaşmaya eklenmiş9 numaralıbeyannamenin uygulanmasından ortaya çıkan çözümlenememişsorunlarıçözmek isteği ve anlaşmanın adıgeçen hükümlerinin uygulamalarınıtespit etmek amacıyla itilaf akdine karar vermişve işbu
konu için murahhaslarınıtayin etmişlerdir.
İşbu temsilciler, murahhaslar usulüne uygun olarak yetki belgelerini birbirlerine vererek aşağıdaki kararlarıalmışlardır.
Madde 1: Yunanistan’ın Mübadeleye tabi bölgesinde bulunan 18 Ekim 1912 tarihinden önce adıgeçen bölgeyi terk etmişveyahut önceden beri Yunanistan dışında yerleşmişbulunan Müslümanlarla bilumum Türk tebaasına ait emval-i gayrimenkule (taşınmaz mallar), göçmenler veya köylüler tarafından işgal edilmişolmasısebebiyle
sahiplerine geri verilmeyecek olduğu takdirde, 5’inci ve 6’ıncımaddelerde belirlenen şartlara göre Yunan Hükümetince sahiplenilecektir. Şehirler içinde bulunan terk edilmiş arsalarla korular ve orman ve yazlık meralar esas itibarıyla sahiplerine geri verilecektir.
Madde 2: Türkiye’nin Rum ahalisi mübadele edilmişolan bölgesinde bulunup 18 Ekim 1912 tarihinden evvel Türkiye’yi terk etmişyahut çok eskiden işbu memleket dışında ikamet etmişbulunan Rumlarla, bilumum Yunan tebaasına ait taşınmaz malların Yunan Hükümeti’nin sorumluluğuna geçmişmalların değerine karşılık miktarıolanına, 5’inci ve 6’ncımaddelerdeki şartlara göre Türk Hükümeti sahiplenecektir.
Madde 3: Geçmişkanunların içinde bulunan hükümler, bundan böyle adıgeçen maddelerde gösterilen kişilerin tasarruflarında bulunabilecek madenler ve işleme yerlerinde de uygulanacaktır.
Madde 4: 1’inci ve 2’nci maddelerde kullanılmışolan Müslüman, Rum, Yunan tebaası, Türk tebaasıtabirleri; hem kişilerin kendilerini hem de genelini kapsamaktadır.
Yunan tebaası, Türk tebaasıtabirleri Türk ve Yunan ahalisinin mübadelesine ait olan anlaşma hükümlerine tabi kişileri kapsamaz.
Madde 5: Yüksek tarafların aşağıdaki sözleşme kanunlarına göre ibraz edecekleri gayrimenkullerinin değerleri, bu konu ile ilgili kararlaştırılmış esaslar gereğince uygulanacaktır. İlgililerin mallarının değeri tespit edilirken, bizzat kendilerinin bulunmalarıveya ortak vekâletnameyle atayacaklarıvekillerini hazır bulundurmak hakkına sahip olacaklardır.
Madde 6: Malların değerlerini belirleme işleminin bitiminde her iki tarafça ortaya çıkacak borçlar, takas ve hesap edilecektir. İşbu toplamlar arasında birbirlerine denklik olmazsa, fark Yunan Hükümeti tarafından peşin olarak ödenecektir. Bu husus için Yunan Hükümeti UluslararasıMaliye Komisyonu’nun kontrolüne tabi gelirler
fazlasından nihayet 500.000 İngiliz lirasımiktarında bir tutarıkullanıma ayırmıştır.
Borç miktarı, yukarıdaki tahmini geçtiği takdirde, Yunan Hükümeti ilk taksidin ödenmesinden sonra %6 hesabıyla faiz getirecek kalan alacaklar için, önceki fıkra gereğince harcanan teminatıyenilemeyi garanti eder.
Hesaba geçirilme işlemi uygulandıktan sonra şayet iki taraf hükümetlerinden birinin üzerinde tasfiye dışında kalmışmallar bulunacak olursa, bunların iadeleri gereğine bağlıolan her türlü mesele, bilhassa iadelerin gecikmesinden dolayıverilecek tazminatlar veya muhtemel teminatlar hakkında Muhtelit Komisyon’un kararları kabul edilecektir.
Madde 7: Yukarıda açıklanmışolan takas ve alacak usulünün uygulamasını zorlama ve sınırlama için Yunan Hükümeti Yunanistan’da bulunan taşınmaz mallarını satmak isteyen Türklerin emlakiyle ilgili özel anlaşma yapma yetkisine sahip olacaktır.
Bununla beraber, bu gibi uygulama sırasında emlakın bulunduğu bölgedeki değeri ortalamasıMuhtelit Komisyonca belirlenmesinden önce olup da, işbu ortalamanın %35 oranınıgeçmişnoksan bir fiyatla uygulanmışsa, mal sahibinin aldığıfiyat ile adıgeçen bölgedeki değerinden yüzde indirimi sonrasında ortaya çıkacak farkıalmaya hakkı olacaktır. Gerek duyulduğu takdirde, mal sahibinin isteği üzerine, satılan malın değeri Muhtelit Komisyon aracılığıyla takdir edilecektir. Ödeme Türkiye Hükümetine
yapılacaktır.
Madde 8: Listesi işbu anlaşmaya eklenmişolan ve hala takas ve alacağa tabi bölgede oturmakta olan Yunanlıların tasarrufundaki emlakin değeri önceden belirlenemez. Adıgeçen mallar ancak Yunan Hükümeti’nin talep etmesi üzerine takas ve alacak uygulanmasına alınabileceklerdir. Adıgeçen malların takas ve alacak dışı
bırakılmaları–bunların değerinin belirlenmesi yapıldıktan sonra- Yunan Hükümeti tarafından kendi takas ve alacaklarına karşılık, adıgeçen malların değerlerine karşılık ödeme yapılmasınıgerektirecektir.
Yunan Hükümeti 2’nci maddede işaret edilen emlaki, bunların değerlerine karşılık bir miktarıdeğer biçiminden bir ay sonra takas ve alacak hesabına ödenmek şartıyla, takastan ayrıtutulma hakkına sahiptir. Yunan Hükümeti’nin bu hakkını kullanmak istediğinde son olarak değer biçiminden onbeşgün sonra beyan etmesi
lazımdır. Bununla beraber o sıralarda genel çıkarlara aykırıolarak yıkılmışveya başka bir amaç için kullanılan taşınmaz mallar olduğu takdirde, adıgeçen taşınmaz mallar Türk Hükümeti’nin onayıolmaksızın takastan ayrıtutulamayacaktır.
Madde 9: Birinci madde kararlarıiçine konulmuşuygulamalar dışında kalan ve şehirler içinde ve dışında bulunan vakıf binalarıve arazisi ile böylece Yunanistan’ın mübadeleden ayrıtutulmuşbölgesinde bulunan emlak, işbu anlaşmanın uygulamaya geçirilmesinden itibaren bir ay müddet zarfında ve her türlü vergilerden ayrıtutularak sahiplerine iade edilecektir.
İkinci maddede belirtilen kişilere ait olup Türkiye’de Ahali Mübadelesi’nin uygulanmadığıbölgelerde bulunan emlak da böylece aynısüre içerisinde ve her türlü vergilerden ayrıolarak sahiplerine iade edilecektir.
Anadolu ve Doğu Trakya’daki emlaklara gelince:
Bunların muhtemel olan iade işlemleri de aynışartlara göre ve takas dışı bırakılmalarıyavaşyavaşayrıca yapılacaktır. Şehirler içindeki arazilerin iadesi işlemi eksiksiz gerçekleştirilecektir. Bununla beraber eğer mülk sahibi bölüşme ve parçalama işlemini kendi çıkarlarına zarar verecek şekilde görmezse, mülk kısmen iade edilebilir.
Birinci maddenin ikinci fıkrasında adıgeçen şehirler dışındaki mallar ve taşınmazlar, her halde içinde bulunduklarıbütünden ayrıolarak iade edilebilirler. Adı geçen kararlara göre, mallarıiade edilen kişilerin almaklarınıserbestçe değerlendirmeye haklarıolacaktır.
Madde 10: Lozan BarışAntlaşmasının uygulanmasından önce ve sonra, bir önceki maddede belirtilen malların veya birbirlerinin tebaalarına ait taşınabilir malların kıymeti hakkında, hükümetinin ayrıca kabul etmişolduğu önceden kararlaştırılmış kanunlar, işbu anlaşma uygulamaya konulur konulmaz kaldırılmışve hükümsüz
sayılacaktır.
Madde 11: Yüksek tarafların düzenlediği Lozan Antlaşması’nın uygulanmasından önce ve sonra her iki ülkede mallarıkamulaştırılan mal sahipleri, işbu anlaşmayla belirlenen kararlardan karşılıklıolarak yararlandırılması konusunda anlaşmışlardır. Kamulaştırılmış, zorla el konulmuşveya o sırada ayrıbir uygulamaya tabi tutulmuşolan mallar hakkında, bahsedilen tedbirler sanki hiç alınmamışgibi düşünülerek, anlaşmaya ekli olan değer biçimi uygulamasına göre tekrardan yapılacaktır. Bu türden malların gerçek sahiplerine iade işlemi 9’uncu maddede belirtilen şartlara göre yapılacaktır.
Madde 12: Lozan BarışAntlaşmasıaltındaki 9 numaralıbeyannamenin ikinci fıkrasıgereğince, sahiplerine verilmesi gereken varlıklar için ayrıbir takas ve alacak hesabıkurulacaktır ki, toplamıGenel Ödemeler hesabına yatırılacaktır. Aynıkurallar işbu anlaşmada belirtilen diğer genel mallarla ilgili kurallar hakkında da uygulanacaktır.
Şurasıkararlaştırılmıştır ki; hükümetler arasında isteğe bağlıözel bir anlaşmadan ayrı olmak üzere işbu varlıklar yüzünden meydana çıkabilecek bütün zorluklar Muhtelit Komisyon tarafından kesin olarak çözümlenecektir.
Madde 13: 1’inci ve 2’nci maddelerde adıgeçen kişilerin karşılıklıYunan ve Türk topraklarını18 Ekim 1912’den önce terk etmişolduklarıveya eskiden beri adı geçen arazinin dışında bulundukları, istenilen her şekilde ispat edilecektir. Şüphelenilen durumlarda, bu işin kanıtlanmasıişlemi Muhtelit Komisyon’un huzurunda yapılacaktır.
Değiştirilecek, alacak olunan veya iade işlemine tabi olacak taşınmaz malların bulunduğu memleket hükümeti tarafından önceden tabiiyeti tanınmışolan kimselerin uyruğu konusu araştırılmayacaktır.
Uyruklara ait bütün anlaşmazlıklar –antlaşmalara göre ilgililerin önceden başvurularıüzerine Türk ve Yunan Hakem Mahkemesince verilebilecek kararların bozulmaması kaydıyla- Muhtelit Komisyon tarafından çözümlenecektir. Önceki açıklamanın 1’inci ve 2’nci fıkrasının uygulanmasıdolayısıyla gereken araştırma
bundan böyle Muhtelit Komisyon içinde kurulacak özel bir komite tarafından yapılacaktır. İşbu hüküm, bu konuda kararlaştırılmışolan şartlarıbozmaz.
Madde 14: Türk ve Yunan Ahali Mübadelesi Muhtelit Komisyonu işbu anlaşmanın uygulanmasıyla görevlendirilecektir. Muhtelit Komisyon birer Türk ve birer
Yunanlıolarak kararlaştırılmışgörevli ile, 1914-1918 Savaşı’na katılmamıştarafsız bir ülke uyruğundan bir başkandan oluşturulmak üzere gereken görevli heyetlerin kuracaklardır.
Madde 15: İşbu anlaşmanın gerçekleşmesi ancak Yüksek Tarafların sözleşmedeki uyrukları hakkında uygulanması ile olabilir. Fakat şurası kararlaştırılmıştır ki, Lozan BarışAntlaşması’nın uygulanmasısırasında Türk veya Yunan uyruğu sıfatına sahip iken, daha sonradan yabancıbir uyruğa geçen kişiler, adı geçen BarışAntlaşması’nın 65’inci ve 66’ıncımaddeleri ile işbu BarışAntlaşması’nın altına ilave edilmiş9 numaralıbeyannamesine göre sahip olduklarıbütün haklarını korurlar.
Madde 16: İşbu Anlaşma Lozan’da 21 Temmuz 1923 tarihinde imza edilen anlaşmalar ve mukavelelerde yapılmasına söz verilmiş bazı uygulamaların gerçekleştirilmesini amaçladığından, adıgeçen mukavelelere ve anlaşmalara ait bilhassa önceki hususlarla ilgili olmayan kararlarıbozamaz. Kabul edilen esaslar veya işbu anlaşmada açıkça anlatılmışolan mallar ve emlakin değerlerinin belirlenmesi işlemi, mübadeleye dahil olan kişiler tarafından, iki tarafın, sözleşmeye göre memleketlerinde terk edilmişbulunan emlakin değerleriyle ilgili esaslarıbozamaz.
Madde 17: İşbu Antlaşma onaylanacaktır. Onaylamalar en kısa sürede ve karşılıklı olarak Atina’da yapılacaktır.
5.1.3. Antlaşma Eki
Madde 1: Malların değerleri aşağıda bulunan esaslara uygun olarak tespit edilecektir.
Mallar üç sınıfa ayrılacaktır:
A- Şehir içindeki mallar
B- Arsalar
a) Şehir dışındaki mallar,
b) Tarlalar ve çayırlar,
c) Bağlar, meyvelikler, incirlikler, zeytinlikler, fındıklıklar, bostanlar vd.
d) Meralar,
e) Köy yapıları
f) Ormanlar
C- İmalathaneler, fabrikalar, madenler ve dalyanlar
Madde 2: İşbu malların her biri için araştırma yapıldıktan sonra, birer birer hepsinin değerleri belirlenecektir. Şehir içinde ve dışındaki malların değerleri şimdiki satışfiyatlarıüzerinde belirlenecektir. Bu değerlerin belirlenmesi aşağıdaki esaslara dayanılarak yapılacaktır.
A- Aynıyerde ve aynışartlar içinde bulunan aynısınıf ve aynıcinse dahil malların satışfiyatı
B- İşbu malların ve değerleri, alınacak malın kira gelirleri,
Madde 3: Keyfi olarak tespit edilen Arz ve Talep Kanunu’nun gösterdiği fiyattan değiştirilmişsatışfiyatlarıve gelirler dikkate alınmayacaktır(Moratoryum) Kanununun etkisiyle ve mülk sahibinin serbestçe önceki ve yeni, rıza oluru olmadan kararlaştırılmış satışfiyatlarıve gelirler bu türdendir.
Madde 4: Son üç sene içinde arazi satışıgerçekleşmeyen yerlerde aynışartlara, ekonomik faaliyetlere tabi bölgelerdeki satışfiyatlarıyla kiralar üzerinden, bu olmadığı takdirde, malların değeri alacaklar esasından sayılacaktır. Bu amaçla meydana gelmiş aynıbölgeden aynıcins arazi değeri için, yine tarım amaçlıkullanılan bir bölüm arazinin ortalama ürün hasatıdır. Küçük araziler için, aynıyerde ve aynışartlarda kullanılan tarım usulleri esas alınacaktır.
Madde 5: Çiftlik binalarının değeri, arazinin işlenmesiyle ilgili sermayeden bağımsız bir sermaye teşkil ederse ayrıdeğer biçilecektir. Örneğin, mal sahibinin evleriyle değirmenler, süthaneler ve mahzenler gibi köy sanayine ait tesisatın değerleri ayrıca takdir edilecektir. Ahırlar, depolar, ortakçıve amele evleri ile sulama ve su tesisatlarıözel değerlendirmeye tabi olmayacaktır. Satışfiyatlarıkira bedelleri esasları bulunmayan yerlerdeki şehir dışındaki inşaatın değeri, en yakın şehir içindeki bina fiyatlarışehirlerden asalet varlığıolarak uygulanacak indirim dikkate alınarak uygulanacaktır. Bostan olarak ayrılmışarazi ile tarıma ayrılan arazilerin değeri şehir ve civarıplanıiçinde iseler arsalar gibi değerlendirilecektir.
Madde 6: Arazinin değeri mal sahibinin tasarruf hakkıyüksek olarak sağlandıktan sonra yapılan inşaat dikkate alınmayacaktır.
Madde 7: Değeri alacak olup aynışartlarda bulunan birçok binanın bulunduğu yerlerde bu mallardan yalnız birkaçıdeğerlendirildikten sonra, hali hazıra değeri, Emlak Vergisi Defterlerinde yazılıdeğerle karşılaştırılarak hepsine birden değer takdir edilecektir. Bu kıyaslama sonucunda önemli bir fark ortaya çıktığıtakdirde, aynıyerde bulunan ve aynıbulunan ve aynışartlarıtaşıyan binalara uygulanmak üzere, oranı ortaklaşa belirlenecektir.
Madde 8: Şayet Türkiye’de bulunan bir evin veyahut alacaklıolarak değiştokuşa tabi tutulmasıkararlaştırılan binaların değeri 5 Şubat 1912 Vakıf Binalarıve Gelirleri Kanununda belirtilen fiyatın %10 aşağısında meydana gelirse, Türk Hükümeti bu malların değiş-tokuştan ayrılmasınıveyahut karşılığıfiyattan %10 indirimiyle sayın
almak hususunda yetkilidir. Bir arsanın veyahut arazinin biçilmişolan değeri savaştan önceki fiyatın %50 aşağısında ise, Türkiye Hükümeti, bu malların değiş-tokuştan ayrılmasına veyahut önceki fiyatın yarısına satın almak konusunda da yetkilidir.
Madde 9: BatıTrakya ve Urla Yarımadasında bulunan mallar hakkında ise, daha önceki kararlar uygulanacaktır. Şayet bir evin veyahut bir binanın belirlenen değeri 5 Şubat 1912 tarihli Kanuna göre düzenlenmişolan işlerin kayıtlarına karşılık değerinin %10 aşağısında gerçekleşirse, Yunan Hükümeti, bu malla ilgili amacınıen çok bir ay içinde, satışetmek veya değiş-tokuştan ayırmak konusunda yetkilidir.
Savaştan önceki fiyatın %50 aşağısında bulunan arsalarla arazilerin değeri aynıişleme göre belirlenecektir. Bu suretle, değiş-tokuştan ayrıtutulmuşolan malların değerleri konusu, ayrıbir hesaba konu olacaktır. Bu meblağ, Yunan Hükümeti tarafından verilmesi olasıdeğiş-tokuşhesabıtoplamıborçlarından olan tutar dışından ve buna yönelik en çok bir ay içinde ödenecektir.
Madde 10: Ormanların değeri kabul edilebilir elde edilişlerine göre nakil merkezlerinden uzaklıklarıdikkate alınarak belirlenecektir.
Madde 11: Selanik ve İzmir’deki yanmışbölgelerde bulunan arsaların değeri, hâlihazır fiyatıüzerinden belirlenecektir. Her bölgenin bir parçasında açık arttırma ile gerçekleşen satışlarda elde edilmişbulunan ortalama fiyat değerinden esas olarak alınacaktır.
Madde 12: İmalathanelerle fabrikaların ve madenlerle dalyanların değeri, Yüksek Tarafların düzenlemesi ile atanacak birer fen uzmanıile tarafsız hükümet tebaasından oybirliği ile seçilecek son bir uzmandan oluşacak bir Komisyon aracılığıile belirlenen unsurların özelliğine göre kabul edilecektir.
Atina’da iki nüsha olarak 1 Aralık 1926 tarihinde düzenlenmiştir.
İmza: ŞÜKRÜ SARAÇOĞLU
P.A. ARKİROPOLOS
KAYNAK: 1926-1930 YILLARI ARASINDA MÜBADELE… Ömer KODAMAN http://kutuphane.ksu.edu.tr/e-tez/sbe/T00876/omer_kodaman_tez.pdf
