DİDİM - "Dedem evini bir daha göremedi, ama bana vasiyet etti. 'Git, evimizi ve arkadaşım Mehmet'i bul' dedi. Ben de gelip buldum." Bir tren firmasında yönetici olan Aris Kotsas, yıllar önce Lozan mübadili olan dedesinden duyduğu bu dileği onun ölümünden sonra yerine getirmiş. O, yıllardır mübadil büyüklerinin anlattığı uzak ama büyülü bir ortak tarihin peşinden koşan genç Rumlardan biri.
Didim Belediyesi, 1907'den sonra savaş ve mübadeleyle, Eskiköy'deki evlerini gözyaşlarıyla bırakıp göçen Rumları ve ailelerini üçüncü kez ağırlıyor. Yüzyıllarca birlikte yaşadıkları Yoranda'yı (Eskiköy) birlikte terk eden yaklaşık 1000 kişi, Yunanistan'ın Kavala şehrinde yerleştikleri bölgede Neo Yoranda (Yeni Yoranda) ismiyle köy kurup ortak geçmişlerini yaşatmış. Bir kısmı ömürlerinin son yıllarında evlerini gelip bulabilmiş, diğerlerinin vasiyetleriniyse çocukları ve torunları yerine getiriyor.
Lozan sonrası göçen ailesinin hikâyesini, "Ayrıldıklarında dedem 20, büyükannem 10 yaşındaydı" diye anlatıyor Kotsas. "İlk kez 1992'de gelip dedemin arkadaşı Mehmet'i buldum. O zamandan beri geliyorum."
'Dede, biz Yunan mıyız?'
Grubun çoğu, Didim'e önceki ziyaretlerinden aşina. 13 yıldır düzenlenen Didim Barış Şenlikleri'nde her yıl birçok Yunan'ı konuk eden Didim Belediyesi, üç yıldır da Eskiköylü mübadil ailelerini köylerine götürüp evlerini bulmalarına yardım ediyor. Belediye Başkanı Mümin Kamacı'nın çabalarında kendi hikâyesinin de etkisi büyük: "Dedemin nüfusu Pravişta'da kayıtlıydı. 'Biz Yunan mıyız?' diye sordum. 'Hayır, Türk'üz. Konya Karaman'dan göçmüşüz, mübadeleyle geri gelmişiz' dedi. Neo Yeroda dernek başkanı Yorgo Kritikos'la tanıştım ve yardımıyla Yunanistan'a gidip bizim köyü bulduk."
'Hani benim kimsem yoktu?'
Ziyaretçilerine rehberlik eden 70 yaşındaki Bilan Türkoğlu'nun da ailesi Girit'ten Söke'ye göçenlerden. Ailesinden öğrendiği Rumcayı Türkçe kadar iyi konuşuyor. Ailesinin göç anısını şöyle aktarıyor: "Herkes geri döneceğiz diyerek gitmiş. Dedem giderken 13 yaşındaki amcamı 'Sen burada kal, malımıza göz kulak ol' diyerek adada bırakmış. 60 yıl sonra gidip buldum. Bir Rum ailesi evlat edinmiş, çoluk çocuğa karışmış. Karşılaştığımızda sarıldı bana, meydanda, 'Hani benim kimsem yoktu? Bakın, bakın, yeğenim var!' diye bağırdı."
Annesinin evini bulmaya gelen 67 yaşındaki emekli öğretmen Maria Sinani'nin de köye ilk ziyareti. Sinani ve Aris Kotsas evlere bakarak sohbet ediyor. Sinani Kotsas'ın anneannesinin evini hatırlayınca akraba oldukları ortaya çıkıyor. Yunanistan'da, yakın yaşadıkları halde birbirlerini tanımayan ve Türkiye'deki arayışları sırasında akraba olduklarını keşfeden böyle pek çok insan var.
Eskiköylü mübadil çocukları Didim'de bu yıl sevindirici bir gelişmeye de şahitlik ediyor. Eskiköy ile Yeni Yoranda köyünün bulunduğu Hrisopoli beldesi, 'kardeş şehir' ilan edildi. Kamacı, Rumlara yıllar içinde birçoğu büyük yıkıma uğramış evlerini eski haline getirme sözü verdi.
Köyde 1920'lerde bulunan 150'den fazla ev Rumlardan gelecek fotoğraf ve belgelerle belirlendiğinde, Eskiköy topyekûn bir restorasyon ve yeniden inşa sürecinden geçerek eski görünümüne kavuşturulacak.
KAYNAK: http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=252310
